Bireysel Bir Yolculuk Yas Süreci

Bireysel bir yolculuk yas süreci , özellikle sevilen ve değer verilen bir kişinin ölümü sonucu ortaya çıkar. Gösterilen tepkiler normal ve doğaldır. Bu yüzden verilen bazı tepkileri doğru değerlendirmemiz gerek. Yas süreci bir kayıp ya da tehdit sonrasında başlar. İlişki, ayrılık ve ölüm sonucu biter. Bu yüzden her insan yaşamında mutlaka ölümle karşılaşır. Doğal olarak bir yas süreci yaşar. Ölüm sonrasında ortaya çıkan duygular acı verir. Özellikle kişide fiziksel, duygusal, bilişsel ve davranışsal tepkiler ortaya çıkar. Ancak bu süreç herkeste aynı şekilde ortaya çıkmaz. Bu yüzden yasın bireysel bir yolculuk olduğunu unutmayalım. Her kişinin ölümün ardından verdiği tepki değişir.
İçindekiler
1. Yas Süreci Çeşitleri Nelerdir ?
2. Yas Tepkileri Nelerdir 
3. Yas Süreci Nelerden Etkilenir
4. Nasıl Devam Eder – Neler Yaşanır
5. Yas Süreci ve Terapi
6. Ne Kadar Devam Eder
7. Yas Terapisi Nedir

Ölümün ardından kişide farklı duygular ortaya çıkar. Bunları normal yas, karmaşık yas ve travmatik yas olarak üç başlıkta ele alırız. Normal yas ölümün ardından ortaya çıkan ortak tepkilerdir. Kayıp yaşayan kişiler genelde benzer tepkiler verir. Bu tepkiler doğaldır. Kişinin kayıpla baş etme becerisi vardır. Bir süre sonra ise kendiliğinden ortadan kalkar. Karmaşık yas ise ölümün ardından en az 6 ay geçmesine rağmen kayıp yaşayan kişinin hayatının olumsuz devam etmesidir. Bu süreçte kişisel, sosyal ve mesleki yaşamda bir olumsuz etkiler görülür. Kronik yas ise abartılmış, maskelenmiş ya da patolojik yas olarak ele alınır. Bu süreçte verilen tepkilerin giderek derinleştiğini görürüz. Kişi uzun bir süre ölüme dair hissettiği acıdan kurtulamaz. Yaşamının her alanında derin bir etki yaşar.

Travmatik yas ise kişinin beklenmedik bir anda ölmesidir. Bu ölümün ardından bireyde ani kayıp sonucunda tepkiler ortaya çıkar. Kişinin yaşamı bu durumdan son derece olumsuz etkilenir. Çünkü karşılaşılan durum beklenmedik bir ölümdür. Sıralı ölüm kavramını mutlaka hepimiz duyduk. Travmatik yas sürecini sıralı olmayan ölüm olarak nitelendirebiliriz. Bir trafik kazası, aniden ortaya çıkan hastalık, cinayet gibi durumlarda ortaya çıkar. Travma ve ölüm sonucunda kişinin dünyaya dair algısı da değişir. Bu nedenle kişinin yas tepkileri uzar. Çözüm becerileri ortadan kalkar. Travma sonrası stres bozukluğu belirtileri de ortay açıklar.

Aslında ölüm sonrasında ortaya çıkan tepkiler duygusaldır. Bu yüzden kişiler duygusal zorluklara karşı diğer tepkileri ortaya koyar. Fiziksel, bilişsel ve davranışsal tepkilerin altında duyguları yer alır. Bir ölüm sonrasında ortaya çıkan tepkiler;

Fiziksel Tepkiler

• Midede boşluk
• Nefes alamama
• Boğulma hissi
• Ağız kuruluğu
• Güç kaybı
• Çabuk yorulma
• Göğüs ve boğazda gerginlik
• Tükenmişlik

Bilişsel Tepkiler

• İnanmama
• Dikkat bozukluğu
• Karar verme güçlüğü
• Ölen kişiye yönelik zihinsel meşguliyet
• Sanrılar
• Konfüzyon

Duygusal Tepkiler

• Şaşkınlık ve şok
• Üzüntü
• Kızgınlık
• Öfke
• Suçluluk ve çaresizlik
• Kaygı
• Bitkinlik
• Uyuşukluk
• Özlem
• Rahatlama

Davranışsal Tepkiler

• Uykuda düzensizlik
• İştah kaybı ya da iştahta artma
• Ağlama
• Sosyal olarak içe kapanma
• Tekrarlayan rüyalar
• Aşırı hareketlilik
• Madde ya da alkol kullanımı
• Organize olmakta zorlanma
• Sürekli ölen kişiye dair eşyalara anlam yükleme

Bu tür belirtiler oldukça fazla ortaya çıkar. Yas sürecine dair bu belirtilerin başlangıçta ortaya çıkması beklendik bir durumdur.

Ölümün ardından kişinin duyduğu acının ardından farklı şeyler yatar. Bunları Worden (2001) şu şekilde ele alır.

Ölen kişinin kimliği yaşanan kayıp sürecine direkt etki eder. Ölen kişiyle akrabalık düzeyi, ölen kişinin yaşı, nasıl oluştuğu yas sürecinde etkilidir. Örneğin çocuğu trafik kazasında ölen bir anne ile yaş nedeniyle ölen bir babaannenin ardından tutulan yas bu yüzden bazen farklıdır. Diğer yandan ölen kişiyle arada kurulan bağ da önemli bir etkidir.

Ölen kişi ile ilişki dikkat etmemiz gereken bir diğer kısımdır. Burada ölen kişi ile yakını arasındaki ilişki yas süreci için önemlidir. Eğer ki çatışmalı bir ilişki varsa farklı sonuçlar ortaya çıkar. Bu çatışma bazen yas sürecinin uzamasına da neden olur. Çünkü kişide suçluluğa neden olur. Diğer yandan bu tür ölümlerin ardından kişi rahatlama da hisseder. Bu tür duyguları ortaya çıkarmak için psikolojik destek oldukça önemlidir. Bağımlı olan ilişki tarzı da benzer etkileri ortaya çıkarır. Bu yüzden bağlanma stilleri ile yas süreci arasında da bir ilişki vardır.

Ölüm biçimi ele almamız gereken farklı bir durumdur. Daha önceden de ifade ettiğimiz gibi ani ölüm yas sürecinin farklı yaşanmasına neden olur. Kişinin özellikleri de yas tepkilerini belirler. Burada yaş, cinsiyet, problem çözme becerileri, bilişsel değerler ve bağlanma stilleri ön plana çıkar. Bir diğer dikkat edilmesi gereken nokta ise sosyal destek. Sosyal destek kavramını şöyle ele alalım. Ölen bir kişinin ardından aileye yemek götürülmesi, taziye için çadır kurulması… Tabii ki bu süreçlerdeki temel amaç yakınını kaybeden aileye yardım etmek. Ancak günümüzde bu durum biraz değişti. Lahmacuna maydanoz isteyen yüzsüz kişiler de bazen ortaya çıkıyor. Bu durumda sosyal destek maydanoz istemek değil aileye destek olmaktır! Lütfen destek olmayacağınız yerde bulunmayın.

Ölümün ardından ortaya çıkan tepki hem duygusal hem de fizikseldir. Bu yüzden yapılması gereken en önemli durum acıyı kabul etmektir. Acı kabul edildikten sonra etkileri üzerine mutlaka destek alınmalıdır. Aksi taktirde ortaya çıkan duygular fiziksel tepkilere döner. Ancak en başta da dediğimiz gibi bu söylediklerimiz mutlaka ortaya çıkar demiyoruz. Tepkiler kişiden kişiye göre bazen farklılık gösterir. Kişi ölen kişinin ardından derin bir üzüntü yaşar. Bunların yaşanması yas sürecinin rahat geçmesi için oldukça önemli bir konudur. Kişi bu duygularını saklarsa ilerleyen dönemde farklı tepkiler ortaya çıkar. Ancak duyguları ifade etmek rahatlamasına yardım eder. Tabii ki herkes duygusunu farklı yaşar. Kimisi ölen kişinin ardından günlük tutar, kimisi mezarını ziyaret eder… Bu yüzden acı hissetmek imkansızdır. Burada yapacağınız en önemli şey “üzülme, kendini topla, bak kardeşin var, güçlü dur!” diyenleri çevrenizden uzaklaştırmaktır.

Unutmayın, yas sürecinde sizin de güçsüz olmaya ve üzülmeye hakkınız var!

Kişinin yaşadığı ölümün ardından hemen terapiye gelmesi beklenmez. Ancak bir süre sonra baş edemediği durumlarda terapi desteği alır. Bu noktada psikolojik danışmanlar ve psikologlar kişiye açık uçlu soru sorar. Böylece var olan duygu ortaya çıkar. Bu noktada ölen kişiyle ilgili detaylı şekilde konuşmak oldukça önemlidir. Böylece ölüme dair bir farkındalık oluşur. Önemli bir diğer nokta ise ölen kişinin mezarının ziyaret edilmesidir. Bu ziyaret esnasında neler yaşandı, kişinin aklına neler geldi? Bu duyguları konuşmak da danışan için önemlidir.

Terapi sürecinde ölen kişiye dair duygular ortaya çıkar. Bu duygu her zaman özlem olmaz. Bazı durumlarda ölen kişiye dair öfke de ortaya çıkar. Çünkü öldükten sonra kişiye bir acı miras bırakmıştır. Unutmayın, bu tür öfke duygusu bazen ortaya çıkar. Önemli olan bu duyguyu anlamlandırmaya çalışmaktır. Ortaya çıkan diğer duygular ise çaresizlik, yalnızlık, kaygı vs…

Terapide sık sık danışan şu soruyu sorar: Bu acı geçer mi? Evet, bu acı geçer. Ancak bu acının geçmesi sizin ölen kişiye daha az değer verdiğiniz ya da unuttuğunuz anlamına gelmez. Sadece ölümü kabullendiğiniz anlamına gelir. Unutmayın, ölümü kabullenseniz dahi o kişiyle bağınız hala devam edecek. Siz hala onu seveceksiniz. Bu yüzden ortaya çıkan yas tepkilerinin ortalama 6 ay içerisinde kabul evresiyle sonlanmasını bekleriz. Eğer ki bu süreç çok uzun şekilde devam ediyorsa mutlaka destek almanızda fayda var. Daha önceden de bahsettiğimiz gibi yas bireysel bir yolculuktur. Bu yüzden mutlaka 6 ay devam eder diyemeyiz. Bazen 3-4 ay içerisinde de son bulur. Bazen ise 7-8 ay da devam eder. Burada temel faktör yaşamınızı ne kadar engellediğini belirlemektir.

Yas terapisi yas süreci için tanılanan bir terapi modelidir. Burada ölen kişiye dair temel duyguları ele alırız. Peki burada neler yaparız. Amaçlarımızı şöyle sıralayabiliriz;

• Danışanın ölümü ve ölen kişiye dair duygularını anlamlı hale getirmesi
• Ölen kişiye dair var olan duyguların ortaya çıkması
• Var olan sosyal ilişkilere uygun şekilde devam etmek
• Yas tutmak için gerekli zamanı sağlamak
• Ölümden sonraki süreci planlamak
• Yas süreci ve yas tepkiler ile ilgili danışanı bilgilendirmek
• Yas terapisi sürecinde bireysel farklılıklara dikkat etmek
• Baş etme mekanizmalarını harekete geçirmek
• Dikkat çeken olumsuz bir durumda danışanı farklı uzmana yönlendirmek

Covid 19 Döneminde Ölüm ve Yas yazımızı mutlaka okuyun!

Kaynak